Kıymetli Evrak Hukuku

Kıymetli evrak, üzerinde yazılı olan hakkın senetten ayrı ileri sürülemediği ve başkalarına devredilmeyen sadece o belgeyle devredilebilen senetler olarak karşımıza çıkmaktadır. İçerisinde farklı unsurları barındırmaktadır. İlk unsuru evrak yani senet kağıdıdır. İkinci unsuru ise bir hakkı içeriyor olmasıdır. Söz konusu olan hak ise sadece özel hukuk kapsamındaki bir haktır.

Kıymetli Evrak Türleri Nelerdir?

• Kambiyo Senetleri; borç, alacak ya da ödeme ilişkisini meydana getiren belgelerdir.
• Poliçe, belirli bir kişi emrine yazılan ve diğer bir kişiye verilen ödeme yetkisini veren senet türüdür. Bu nedenle üç taraflı bir ilişkiye sahip olarak düzenlenmektedir. Keşideci, poliçeyi düzenleyerek ödeme emrini veren kişiye verilen isimdir. Muhatap, poliçeyi alan tarafa denir. Lehtar ise poliçede belirtilen miktarı tahsil edecek olan taraftır. Keşideci poliçeyi düzenleyip muhatabın kabul etmesi ile aradan çekilen taraftır. Muhatap kendi borcundan poliçede yazan miktarı kadar olan kısmı kendisinin borcu olan lehtara ödemesini isteyen taraftır.
• Bono, borçlu tarafından imzalanmak suretiyle alacaklıya verilen ve üzerinde belirtilen belli miktarda paranın belli bir süre sonunda ödeneceğini belirten ticari belge şeklinde tanımlanmaktadır. Bono ile düzenlenmiş olan alacak verecek ilişkisi “ödeyeceğim” şeklindedir. Muhatap olarak borçlu adlandırılır, lehtar olarak adlandırılan da alacaklıdır.
• Çek, Ticaret Hukuku’na göre düzenlenen bankaya yazılmış olan ödeme emri niteliğindeki evraktır. Keşideci, çeki düzenleyen taraftır. Muhatap, çeki ödeyecek olan banka şubesidir. Hamil ise çeki elinde bulunduran taraftır.
• Menkul Kıymetler, alacaklılık veya ortaklık sağlayan, belli bir tutarı temsil ederek, orta ve uzun vadeli yatırım aracı olarak kullanılmakta olan, misli niteliğe sahip evraktır. Dönemsel olarak gelir getiren ayrıca çok sayıda seri şeklinde çıkarılan ibareleri ise aynı olan kıymetli evraktır. Borsada yatırım aracı olarak kullanılmaları ile kambiyo senetlerinden farklılık göstermektedir. Hisse senetleri, tahviller, ipotekli borç senetleri ve hazine bonoları menkul kıymetler olarak sayılmaktadır. Burada bahsedilen menkul kıymetler sabit gelirli olabileceği gibi değişken gelirli de olabilecektir.

Aval Nedir?

Kambiyo senetleri özgü olan bir tür kefalettir. Bir tür kefalet olmasına karşın Türk Borçlar Kanunu, kefaletle arasında birtakım farklıkları vardır.

• Türk Ticaret Kanunu hükmü gereğince aval sadece ticari senet veya ona eklenen alonj üzerine yazılabilecektir. Kefalet bakımından ise yazılı olması şartı borç senedi üzerine de olabilir şeklinde olup ayrı bir belge üzerinde de yer alabilir.
• Aval verenin sorumluluğu poliçeden doğan bir sorumluluktur. Lehine aval verilen kişi için kişisel defilerini ileri süremeyecektir.
• Aval, maddi yönden bağımsız olup şekil bakımından ise asıl borca bağlıdır.
• Aval verenin sorumluluğu ikincil olmamakta müteselsil bir sorumluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Kefalette ise durum temel ilke olarak ilk olarak asıl borçluya gidilmektedir.
• Avalistlerin birden fazla olması durumunda Türk Borçlar Kanunu m. 591 uygulama alanı bulamamaktadır. Aval verdiği kişiye ve diğer avalistlere ait kişisel defileri hamile karşı ileri sürülemeyecek, hamile karşı ancak şahsi defileri ileri sürebilecektir.
• Poliçeden bağımsız bir hak elde ederek, aval veren kişi lehine aval verdiği kişiye veya bu kişiden sorumlu olanlara karşı bu hakkı kullanabilmektedir. Kefalette ise durum farklı olarak asıl borçluya karşı ileri sürülebilen defilerin ödemeyen kefile karşı da ileri sürülebilmesi mümkün olmayacaktır.

Alonj Nedir?

Çek, bono veya poliçenin arka yüzünde işlem yapılabilmesi için yer kalmadığı durumlarda, yapılacak olan işlemler için çek, bono veya poliçeye ekstra olarak eklenen bir kağıt parçasına yazılacaktır. Bu kağıt parçasına alonj denir . Alonj üzerine yapılacak olan işlemlerin tamamı hukuki açıdan senet üzerine yapılmış olanlarla aynı hükümlere tabi olacaktır. Sadece kabule arz edilen poliçe bakımından (kabul etmeme protestosu), muhatap tarafından kabul edildiği alonj üzerine yazılamayacaktır. Bu halde kabul poliçenin sadece ön ve arka yüzüne yapılabilecektir.