Fikri ve Sınai Haklar Hukuku

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukuku Nedir?

Fikri mülkiyet, bir kişi veya kişilerin ya da bir kuruluşa ait olan emek veya bilgileriyle oluşturdukları fikri ürünlerin üzerindeki haklarını ifade eden bir kavramdır.

Sınai mülkiyet, genel olarak tarımda veya sanayide kullanılan buluşların, yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında meydana getirilen ve satılan malların üzerlerindeki üretici veya satıcısının birbirinden ayırt edilmesini sağlayacak olan işaretlerin eserin sahipleri adına tescil edilmesini ve böylelikle de ilk meydana getirenlerinin ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan gayri maddi bir hak kavramıdır.

Bir bütün olarak fikri ve sınai mülkiyet hakları ise bilimsel, sınai, edebi ya da sanatsal olarak yaratıcılık sonucu belirli bir emek ve bilgi birikimi sonucunda ortaya çıkarılan eseri yaratan kişi, kişiler ve kuruluşlara haklar tanıyan hukuk dalı olarak tanımlanmaktadır. Bireysel ya da kurumsal olarak meydana gelmiş ve somutlaşmış ürünün ekonomik değer kazanması ve bunun üzerinde kanunla belirlenmiş birtakım hakların mevcudiyetidir.

Patent Nedir?

Patent, sanayide kullanılabilir bir buluşun, buluş sahibine veya kuruluşuna kamu tarafından tanınan haklarıdır. Patent ile kişiye ya da kuruluşuna buluşu başkalarınca kullanmaya izin veya başkalarınca izinsiz kullanmaya engel olacak birtakım haklar sağlanmaktadır. Patent belgesinin alınması ile patente konu buluş üzerinde 20 yıllık koruma sağlayan bir belge mevcut olmuş olacaktır. Hakkı sona eren patent konusu şey toplumun malı yani kamuya arzı söz konusu olacaktır.

Faydalı Model Nedir?

Mevcut hali ile uygulanan tekniğin bilinen kullanım şeklini aşmasa dahi sanayide bir yenilik meydana getirmişse ve bu buluş teknik olarak uygulanabilir bir buluşsa faydalı model olarak kabul edilmektedir. Patentten farklı olarak burada daha küçük buluşları koruyan bir hak söz konusudur. Faydalı modelin tescil edilmesi ile 10 yıllık koruma söz konusu olacaktır.

Eser Nedir?

Sahibinin hususiyetini yani meydana getiren kişinin özgünlüğünü taşıyan bilim, edebiyat, musiki, sinema veya güzel sanatlar eseri sayılan her türlü fikri ve sanat üretimini ifade etmektedir. Sahibinin hususiyetini taşıması, bunu yansıtması, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda katalog olarak sayılan eser türlerinden herhangi birisine girebiliyor olması ve fikri bir çabanın ve bilginin sonucunda meydana gelmiş olması gerekir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda katalog olarak sayılmış olan eser türleri;

• İlim ve Edebiyat Eserleri, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 2 ile düzenlenmiştir. Buna göre herhangi bir dil ya da yazıyla ifade edilen, bilgisayar programlarıyla ve sonradan başka programın doğmasını amaçlayan hazırlık programları, sözsüz sahne sanatı eserleri yani pandomimalar, ilmi özellikler bulunan fotoğraf, harita, kroki, plan, proje, resim, topografya, mimarlık ve şehircilik çizimleri, maketleri, projeleri, endüstri, sahne ve çevre tasarım projeleri bu kapsamda ilim ve edebiyat eserleri olarak kabul edilmektedir.
• Musiki Eserleri, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 3 ile düzenlenmiştir. Bu kapsamda her türlü sözsüz, sözlü besteler musiki eseri olarak kabul edilmektedir.
• Güzel Sanatlar Eserleri, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 4 ile düzenlenmiştir. Buna göre estetik değere sahip olan her türlü teknikle meydana getirilmiş olan resim, gravür, her türlü baskı tekniğiyle yapılmış olan eserler, oymacılık, kabartma ve heykel, mimari eserler, moda tasarımları, tekstil tasarımları, minyatür, süsleme, el işleri ve küçük sanatlar, fotografik eser ve slaytlar, grafikler, karikatürler ve tiplemeler güzel sanat eserleri olarak kabul edilmektedir.
• Sinema Eserleri, Fikir ve Sanat Eserleri m. 5 ile düzenlenmiştir. Buna göre sesli olsun ve sessiz olsun her türlü hareketli görüntüler dizisini sinema eseri olarak kabul edilmektedir.
• İşlenmeler ve Derlemeler, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 6 ile düzenlenmiştir. Buna göre bir eserden yaralanmak yoluyla müstakil olmayan yazılı fikri ve sanat ürünleri bu kapsamda eser olarak sayılmaktadır. Tercümeler, roman, hikaye, şiir gibi eserlerin bir birlerine dönüştürülmeleri, filme alınmaları veya radyo ve televizyon aracılığı ile yayıma getirilmesi, müzik aranjmanları ve tertipleri, güzel sanat eserlerinin farklı şekillerde biçimlendirilmesi, yayımlanmamış bir eserin yayına hazırlanması ve yayına elverişsiz bir haldeyse yayına hazırlanması, eserin kısaltılması, derlenmesi hallerinde ve ancak özgün esere zarar verilmemesi şartıyla yapılmış bu gibi uygulamalar işlenmeler ve derlemeler eser olarak kabul edilmektedir.

Eser Sahibi Kavramı Nedir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 8 ile eser sahibinin tanımına yer verilmiş ve eser sahibini o eseri meydana getirendir şeklinde tanımlama yapmıştır. Ardından madde, işleme ve derlemeler içinde asıl eser sahibinin hakları saklı kalmak şartı ile onu işleyendir şeklinde yapmıştır. Sinema eserleri bakımından da yönetmeni, özgün müzik bestecisi, diyalog yazarı ile senaryo yazarının sinema eserinin birlikte sahipleri olduğuna yer vermiştir. Eğer sinema eseri canlandırma şekli ile meydana gelmiş ise burada animatörler de eserin birlikte sahibi olacaktır şeklinde tanımlama yapmıştır. Bu manada kişilerin eser sahibi olabilmesi için kişilik hukukuna ilişkin herhangi bir şart aranmamaktadır. Dolayısıyla eseri meydana getiren kişinin fiil ehliyetine sahip olup olmamasının da bir önemi olmayacaktır ancak eser üzerindeki hakların kullanılması ise genel ehliyet kurallarına tabi bulunmaktadır.

Coğrafi İşaret Nedir?

Coğrafi işaret bir yörenin veya coğrafi bölgenin belirgin bir niteliği ile ünü bu şekilde özdeşleşmiş bir ürünü ve ürünleri ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Coğrafi işaretin tescil edilmesi ile sadece başvurucu değil, başvurucu dışında o yöredeki üretim yapan diğer üreticiler de koruma altına alınmış olacaktır.

Marka Nedir?

Bir işletmenin mal ve hizmetlerini diğer işletmelerden ayıran her türlü isim, harf, şekil, sayı, kelime, malların biçimi veya malların ambalajlarını gösteren baskı yoluyla çoğaltılabilen ayrıca yayımlanabilen işaretlendirmeler marka olarak tanımlanmaktadır. Markanın tescil edilmesinden sonra kullanması ile o marka için ayırt edici olan unsurların bir başkası tarafından kullanılabilir olması mümkün değildir. Tescili yapılmış olan bir marka miras yoluyla intikal olabilir, devredilebilir, kullanma hakkı lisans konusu haline getirilebilir, rehin ve teminat konusu olabilir.